Bootnavigatie – Vroeger en nu

Een boot of schip navigeren op open water of op rivieren. Voor sommigen is het appeltje eitje, anderen zien het als ‘rocket science’. Hoe makkelijk of moeilijk het ook is, het is een belangrijk aspect van het leren varen. Tegenwoordig zijn er handige apps voor die je het moeilijkste deel uit handen nemen, maar vroeger was dat wel anders. Benieuwd hoe bootnavigatie vroeger werd uitgevoerd? Of wil je een nieuwe boot kopen en weten hoe het nu in zijn werk gaat? Lees snel verder!

Navigatie in het VOC-tijdperk

In de 17e en 18e eeuw werd er al veel gevaren. In deze periode waren er twee methoden die scheepsvaarders konden gebruiken om te navigeren. Men kon zijn plaats bepalen middels gegist bestek of gebruikmaken van meetinstrumenten. Daarnaast was het waarnemen van de omgeving een belangrijke manier om te weten waar men zich bevond. Wanneer men land zag, het water van kleur zag veranderen of verandering waarnam in de biodiversiteit van vogels en vissen, kon men schatten waar het schip zich ongeveer bevond.

Op gegist bestek

Om de locatie middels gegist bestek te bepalen, waren een aantal gegevens nodig. De snelheid werd bepaald met behulp van een log, een plankje met een geijkte loglijn, en een zandloper. Ook de mate van afdrijven was een belangrijk gegeven. Dit werd gemeten door een boei aan een lijn overboord te gooien. Met een kompas werd de hoek tussen de lijn en het schip bepaald. Men had de gemiddelde afstand nodig die het schip per uur aflegde en tot slot de koers die met lijnen op de kaart werden aangegeven.

Deze manier van navigeren was niet altijd nauwkeurig. In sommige wateren was de snelheid van de zeestromingen namelijk maar moeilijk te schatten. In 1762 werd deze manier van navigeren eenvoudiger, dankzij de uitvinding van de chronometer.

Positie bepalen met meetinstrumenten

In het verleden werden breedte- en lengtemetingen uitgevoerd met behulp van meetinstrumenten, zoals een hemelglobe. Deze hielp om de verschillende sterren te lokaliseren die zich op bepaalde plaatsen vlak boven de horizon bevinden. Zo werd er veel naar de poolster gekeken. Op de noordpool bevindt deze zich loodrecht boven de zeevaarders. De waarnemingshoek is 90 graden. Wanneer men zich rond de evenaar bevond, was de poolster aan de horizon te zien onder een waarnemingshoek van 0 graden. Zo kon men op het noordelijk halfrond de breedtegraad bepalen wanneer de sterren zichtbaar waren.

De lengtepositie werd bepaald met behulp van de kompasvariatie en tabellen. Deze methode werd pas laat in de 18e eeuw gebruikt. Voor deze tijd was het lastiger om de lengtegraad nauwkeurig te bepalen, omdat de aarde draait en men niet van een vast punt kon uitgaan. De diepte van het vaarwater werd bepaald met een dieptelood. Dit lood zat vast aan een geijkte dieplijn.

Navigatie in het hier en nu

De tijd van navigeren aan de hand van sterren en loglijnen is voorbij. Ergens misschien jammer, avontuurlijk was het ongetwijfeld. Tegenwoordig is navigatie echter veel preciezer. Zo helpt het marifoonkanaal je met navigeren. Door dit kanaal krijg je informatie over in welk gebied je vaart en aan welke regels je je moet houden. Ook telefoonnummers van de brug of sluis worden op deze manier doorgegeven. Je koers en snelheid zie je in beeld. De marifoon gebruik je tevens wanneer er een noodgeval is of wanneer je met andere vaarlieden wilt communiceren. Het is handig als je alle scheepsjargon kent, zodat je snel begrijpt waar iemand het over heeft. Wat is bijvoorbeeld een candela? Welke kant is bakboord of stuurboord? Wat is het verschil tussen een jacht, schip en boot?

In plaats van kaarten en een hemelglobe gebruikt men tegenwoordig voornamelijk apps op smartphones en tablets. Deze gadgets kun je eenvoudig bij je dragen, waardoor je niet vanuit een punt hoeft te navigeren. Ook ben je altijd op de hoogte van de laatste kaartupdates wanneer je over internet beschikt.

Er zijn ook websites die je kunt gebruiken. Hier bepaal je gemakkelijk je coördinaten. Je bekijkt actuele waterstanden, zwemlocaties en locaties van jachthavens. Ook vind je er handige gegevens zoals de bedientijden van bruggen en sluizen.